Makalah Kelompok Sastra: Analisis Geguritan “Jare Simbah”

Posted by : Rachmawati


BAB I
PAMBUKA

A.    Dhasaring Panaliten
Geguritan inggih menika salah satunggaling karya sastra kanthi seratan-seratan ingkang endah. Seratan ingkang dipunanggit dening panyeratipun, seni  seratan ingkang ngginakaken kualitas estetik kangge nambahi. Larik-larik utawi gatra-gatra saged maneka werni ( bunder, zig-zag, lsp). Amargi menika salah satunggaling cara saking panyeratipun utawi ingkang nganggit geguritan menika kangge ngandharaken menapa ingkang wonten angen-angenipun. Sawetawis, geguritan wonten ingkang isinipunsetunggal tembung/ setunggal suku kata ingkang dipunambali. Kangge pamaos ingkang boten mangertos, ingkang maos geguritan kala wau lajeng saged boten mangertos menapa maksudipun. Pramila, menika dados adhedhasar panyerat ingkang ngrembag analisis wonten ing geguritan kanthi irah-irahan Jare Simbah.
B. Undheraning Perkawis
1.      Menapa ingkang geguritan?
2.      Menapa kemawon unsur wonten ing salebeting geguritan?
3.      Kados pundi analisisipun geguritan kanthi iraha-irahan Jare Simbah?

C.     Ancasipun
1.      Mangertosi menapa ingkang dipunwastani geguritan
2.      Mangertosi menapa kemawon unsur ing salebeting geguritan
3.      Mangertosi analisisipun geguritan kanthi irah-irahan Jare Simbah





BAB II
PIREMBAGAN

A.    Pangertosan Geguritan
Geguritan menika saking tembung gurita, ingkang asalipun saking tembung gita ingkang anggadhahi teges tembang. Miturut kamus, geguritan inggih menika tembung uran-uran utawi seratan ingkang kapathok kaliyan tembung, guru gatra, guru wilangan, saha guru lagunipun ingkang boten ajeg. Miturut Subalidinata (1994: 45) geguritan inggih menika iketing basa ingkang sami kaliyan sair. Pramila, wonten tiyang ingkang nyebataken geguritan menika sair Jawi gagrag anyar. Miturut Padmosoekotjo (1960:1920) geguritan ingkang anggadhahi teges kidung utawi tembang. Minangka karya sastra ingkang jinisipun geguritan, ingkang anggadhahi paugeran-paugeraning tartamtu ingkang ngatur wujudipun.
Hutomo (1975: 22) mbedakaken geguritan wonten kalih jinis, inggih menika geguritan modern (arupa geguritan ingkang bebas ingkang boten manut kaliyan paugeran-paugeraning kadosta geguritan tradhisional) saha geguritan tradhisional ingkang arupa: tembang, parikan, guritan, singir, saha tembang dolanan. Tuladha geguritan ingkang tradhisional inggih menika:
Damaring praja aywa mati-mati
Sadeging keprabon
Aywa kandheng madhangi jagade
Mangka panariking reh sayekti
Ing pati pinanggih
Kautameng prabu
Geguritan wonten ing nginggil sodipun inggih menika wejangan Rama dhumateng Widapatna. Rama ngandharaken bilih tugasipun raja inggih menika nyiptakaken kasejahteraning ing pagesangan. Raja kedah njagi rakyatipun saking sedaya kasengsaran. Raja kedah dados dimar kangge madhangi sedaya kerajaanipun.
Adhedhasar dapukanipun, jinising geguritan kaperang dados 10,  inggih menika:
1.      Sair 2 gatra sapada = gita dwigatra
2.      Sair 3 gatra sapada= gita trigatra
3.      Sair 4 gatra sapada= gita caturgatra
4.      Sair 5 gatra sapada= gita pancagatra
5.      Sair 6 gatra sapada= gita sadgatra
6.      Sair 7 gatra sapada= gita saptagatra
7.      Sair 8 gatra sapada= gita hastagatra
8.      Sair  9 gatra sapada= gita nawagatra
9.      Sair-sair soneta
10.  Sair bebas

B.     Unsuring Geguritan
Unsur-unsur wonteng ing salebeting geguritan inggih menika kaperang dados:
1.      Unsur Fisik Geguritan
Unsur fisik inggih menika unsur ingkang mbangun geguritan ingkang sipatipun fisik utawi ingkang saged katingal kadosta bentuk dhapukaning tembung-tembungipun. Unsur fisik puisi kaperang dados:
a.       Tipografi
Inggih menika wujudipun geguritan kadosta kaca ingkang dipunkebaki kaliyan tembung-tembung ingkang dipunpilih dening ingkang nganggit, wates kiwa-tengenipun, paugeraning gatranipun, dumugi gatra geguritan ingkang boten tamtu dipunwiwiti huruf kapital, saha dipunpungkasi kaliyan tandha titik ingkang saged ngaruh kaliyan tegesipun geguritan.
b.      Diksi
Inggih menika tembung-tembung ingkang dipunpilih dening panyeratipun wonten ing geguritanipun. Geguritan inggih menika karya sastra ingkang paling sekedik tembungipun ananging gadhah teges ingkang langkung kathah. Pramila, tembung-tembung ingkang dipunpilih menika kedah dipungatosaken.
c.       Imaji
Inggih menika tembung-tembung ingkang dipunsusun ingkang saged ngandharaken pengalaman indrawi, kadota menpa ingkang dipuntingali, ingkang dipunmirengaken, lsp. Imaji dipun perang dados 3: 1) yaitu imaji suantenipun (auditif); 2) imaji mawi tingal (visual); 3) saha imaji raba (imaji taktil). Imaji saged ndadosaken ingkang maos geguritan ngraosaken kadosta saged ningali, mireng, saha ngraosaken menapa ingkang dipunserat ingkang nganngit geguritan.
d.      Tembung kongkret
Inggih menika tembung ingkang saged dipuntangkep dening indera ingkang saged dados imaji. Tembung-tembung ingkang gayut kaliyan pralambang utawi kiasan.
e.       Basa figuratif
Inggih menika basa ingkang ndadosaken konotasi tartamtu. Basa figuratif ndadosaken geguritan dados prismatis, ingkang tegesipun gadhah kathah teges. Basa figuratifI ugi dipunsebat majas. Macem-macemipun majas inggih menika metafora, simile, personifikasi, litotes, ironi, sinekdoke, eufemisme, repetisi, anafora, pleonasme, antitesis, alusio, klimaks, antiklimaks, satire, pars pro toto, totem pro parte, dumugi paradoks.
f.       Verivikasi
Inggih menika gayut kaliyan rima, ritme, saha metrum. Rima inggih menika suwanten ingkang sami wonten ing geguritan, wonten wiwitan utawi pungkasan, madya, saha pungkasaning gatra wonten ing geguritan. Ritma (ritme; irama) inggih menika  alunan ingkang kedadosan amargi ingkang dipunambali saha gentosan satuan suwanten. Metrum inggih menika ukuraning irama ingkang dipuntamtokaken kaliyan cacahipun saha dawanipun tekanan suku ing tembung wonten ing saben gattra, kanthi pambagi suku kata ingkang dipuntamtokaken kaliyan golongan sintaksis.


2.      Unsur Batin Geguritan
Struktur batin inggih menika unsur ingkang mbangun geguritan ingkang boten langsung katingal langsung wonten ing panyerataning tembung-tembung. Dipunperang dados:

1.       Tema/makna (sense)
Tema inggih menika pokok pikirana.; dhasaring cariyos. Medianipun inggih menika basa, pramila geguritan menika kedah anggadhahi teges, teges saben tembung, gatra, utawi teges sedayanipun.
2.      Raos  (feeling)
Sikapipun panyerat kaliyan pokok masalahipun ingkang wonten ing sajroning geguritan.
3.      Nada (tone)
Inggih menika sikap panyerat mawi nadanipun. Nada ugi anggadhahi gayut kaliyan tema saha raos.
4.      Amanat/tujuan/maksud (itention
Inggih menika gagasan ingkang ndhasari karya sastra; pesen ingkang badhe dipunandharaken panyerat kangge pamaos utawi ingkang mirengaken.


C.     Analisi Geguritan kanthi Irah-irahan Ature Simbah

 Ature Simbah

Carang-carang kanga king
Amarga tanpa tumuruning tirta amerta
Nalika tiba ing titi wanci ketiga ngerak iki
Jun-jun kang sumendhe wis asat kawit wingi-wingi
Sambat tangis anggegirisi sumebar
Ing salumahe bawana
Jebul bener ature simbah wingi
Aja kok ganti rambute bumi kanthi wesi kang njangkar bumi
Banjur saiki coba delengen
Ijo royone gunung kidul omah kae
Kaganti dening jangkar-jangkar
Kang ndadekake bumi mranggas kaya dina iki
a.       Unsur Fisik
Tipografi
Ø  Geguritan ‘ature simbah’ dipunserat kanthi tipografi rata kiri, boten wonten baitipun. Gatra utawi larikipun ingkang wiwitan dumugi pungkasan menika teratur boten wonten jarak setunggal spasi. Panyerat maringi aksen-aksen wonten ing larik-larik tartamtu. Inggih menika ndamel larik ingkang langkung panjang tinimbang sanesipun, inggih menika larik kaping 4, 8, saha 12. Ingkang nganggit katingal IsistematisI anggenipun ndamel geguritan menika.

Diksi
Ø  Kathah diksi ingkang dipunginakaken. Wonten geguritan kanthi irah-irahan Ature Simbah saben tembung sampun jelas maknanipun. Wonten saperangan tembung ingkang dipunginakaken:
·         Aking : kata ’aking’ ini menggantikan kata ‘garing’ yang berarti kering.
·         Tirta : merupakan nama lain (dasanama) dari air
·         Ketiga ngerak : maksudnya mangsa kemarau yang sangat panjang
·         Bawana : merupakan nama lain (dasanama) dari bumi atau tanah
·         Jangkar-jangkar : maksudnya ranting-ranting pohon yang sudah kering

Imaji
Ø  Wonten geguritan kanthi irah-irahan Ature Simbah, ingkang nganggit ngginakaken  imaji suwanten. Saged dipunpirsani wonten ing tembung “ sambat tangis anggegirisi sumebar”.



Kata konkret
Ø  Tembung-tembung kadosta aking, ketiga, asat nerangaken bilih wonten geguritan samenika dipungawe nalika musin ketiga ingkang langkung panjang.
 Gaya bahasa
Ø  Wonten saperangan majas ing geguritan Ature Simbah inggih menika:
·         Majas personifikasi pada :
-          tumuruning tirta amerta
-          Jun-jun kang sumendhe
-           Salumahe bawana
·         Majas metafora pada :
-          aja kok ganti rambute bumi kanthi wesi kang njangkar bumi
wonten geguritan menika woten pencitraan pendengaran inggih menika wonten ing tembung  “ sambat tangis anggegirisi sumebar”. Wonten ugi pencitraan penglihatan wonten tembung “carang-carang kang king”,”ijo royone gunung kidul omah kae”.

b.      Struktur Batin
Tema 
Ø  Geguritan Ature Simbah anggadhahi tema sosial, ingkang ngandharaken pesenipun simbah ngengingi mangsa ketiga ingkang panjang ingkang kedadosan ing desa.
Raos 
Ø  Raosipun inggih menika raos prihatin kaliyan ketiga.
Nada
Ø  Nadanipun  ngajak supados kerjasama kaliyam pamaos kangge pados cara masalah ingkang dipunsebabaken kaliyan mangsa ketiga.
 Amanat
Ø  Ngandharaken bilih sedaya ngendikanipun tiyang sepuh menika sae, lajeng lngkung leres. Sanajan kaleresanipun boten langsung kabukten, ananging kula tuwin panjenengan bakal sasar kaleresan kala wau.tapi suatu saat pasti kita menyadari kebenaran tersebut. Wonten geguritan Ature Simbah, panyerat nembe sadar kaleresan ingkang dipunandharaken dening simbah ngengingi kedadosan ingkang dipunsebabaken mangsa ketiga. Kadosta mangsa ketiga, amargi buminipun dipunrisak nyebabaken gantinipun mansa menika boten tamtu. Simbah pesen supados njagi buminipun, lajeng dampakipun dipunraosaken dening panyerat.





BAB III
Panutup
A.     Dudutan
Geguritan inggih menika kidung utawi tembang (Padmosoekotjo, 1960:1920) ingkang sami kaliyan sair (Subalidinata,1994: 45). Unsur-unsuring geguritan wonten kalih inggih menika unsur fisik saha unsur batin. Analisisipun:
a.      Unsur Fisik
Tipografi: dipunserat kanthi tipografi rata kiri, boten wonten baitipun. Gatra utawi larikipun ingkang wiwitan dumugi pungkasan menika teratur boten wonten jarak setunggal spasi. Panyerat maringi aksen-aksen wonten ing larik-larik tartamtu. Inggih menika ndamel larik ingkang langkung panjang tinimbang sanesipun, inggih menika larik kaping 4, 8, saha 12. Ingkang nganggit katingal sistematis anggenipun ndamel geguritan menika.

Diksi:
·      Tirta : merupakan nama lain (dasanama) dari air
·      Ketiga ngerak : maksudnya mangsa kemarau yang sangat panjang
·      Bawana : merupakan nama lain (dasanama) dari bumi atau tanah
·      Jangkar-jangkar : maksudnya ranting-ranting pohon yang sudah kering
Imaji:  imaji suwanten. Saged dipunpirsani wonten ing tembung “ sambat tangis anggegirisi sumebar”

Kata konkret: Tembung-tembung kadosta aking, ketiga, asat nerangaken bilih wonten geguritan samenika dipungawe nalika musin ketiga ingkang langkung panjang.
 Gaya bahasa
Ø Wonten saperangan majas ing geguritan Ature Simbah inggih menika:
·      Majas personifikasi:
-       tumuruning tirta amerta
-       Jun-jun kang sumendhe
-        Salumahe bawana

·      Majas metafora wonten ing :
-       aja kok ganti rambute bumi kanthi wesi kang njangkar bumi
wonten geguritan menika woten pencitraan pendengaran inggih menika wonten ing tembung  “ sambat tangis anggegirisi sumebar”. Wonten ugi pencitraan penglihatan wonten tembung “carang-carang kang king”,”ijo royone gunung kidul omah kae”.

b.   Struktur Batin
-       Tema :  tema sosial, ingkang ngandharaken pesenipun simbah ngengingi mangsa ketiga ingkang panjang ingkang kedadosan ing desa.
-       Raos : Raosipun inggih menika raos prihatin kaliyan ketiga.
-       Nada: Nadanipun  ngajak supados kerjasama kaliyam pamaos kangge pados cara masalah ingkang dipunsebabaken kaliyan mangsa ketiga.
-       Amanat: Ngandharaken bilih sedaya ngendikanipun tiyang sepuh menika sae, lajeng lngkung leres. Sanajan kaleresanipun boten langsung kabukten, ananging kula tuwin panjenengan bakal sasar kaleresan kala wau.tapi suatu saat pasti kita menyadari kebenaran tersebut. Wonten geguritan Ature Simbah, panyerat nembe sadar kaleresan ingkang dipunandharaken dening simbah ngengingi kedadosan ingkang dipunsebabaken mangsa ketiga. Kadosta mangsa ketiga, amargi buminipun dipunrisak nyebabaken gantinipun mansa menika boten tamtu. Simbah pesen supados njagi buminipun, lajeng dampakipun dipunraosaken dening panyerat.

    









Kapustakan

 http://dari-enol.blogspot.co.id
http://coretan-pena-pemula.blogspot.co.id/2013/07/unsur-unsur-puisi-struktur-fisik-dan.html
https://psikologjawacilik.wordpress.com/2013/12/16/contoh-analisis-geguritan/

0 komentar:

Posting Komentar